زندگینامه امام علی النقی(ع)

نام: على بن محمد.

القاب: نقى، هادى، نجیب، مرتضى، عالم، فقیه، ناصح، امین، مؤتمن، طیّب، فتّاح ومتوکل.

واژه «متوکل» لقب «متوکل على اللَّه»، خلیفه عباسى نیز بود که در عصر امام‏هادى(ع) مى‏زیست. به همین دلیل، امام هادى(ع) این لقب را براى خویش نمى‏پسندید وبه اصحابش دستور مى‏داد که از به‏کاربردن آن اعراض کنند.

کنیه: ابوالحسن.

چون کنیه امام موسى کاظم(ع) وامام رضا(ع) نیز ابوالحسن بود، به امام هادى(ع) ابوالحسن ثالث گفته مى‏شود.

منصب: معصوم دوازدهم و امام دهم شیعیان.

نسب پدرى: ابوجعفر، محمد بن على بن موسى بن جعفر بن محمد بن على بن حسین بن على بن ابى‏طالب(ع).

نام مادر: سمانه مغربیه که کنیه وى ام الفضل بود.

امام هادى(ع) در شأن مادرش فرمود:

مادرم به حق من عارف و از اهل بهشت است. شیطان سرکش به او نزدیک نمى‏شود و مکر جباران به وى نمى‏رسد. او در پناه خدایى است که نمى‏خوابد و مادران صدیقان و صالحان را به خود وا نمى‏گذارد.

تاریخ ولادت: نیمه ذى حجه سال 212 هجرى.

برخى مورخان تولد آن حضرت را دوم یا پنجم رجب همین سال و برخى دیگر رجب سال 214 دانسته‏اند. یکى از ادله‏اى که زمان تولد آن حضرت را ماه رجب مى‏داند، دعاى ناحیه مقدسه است:

«اللّهُمَّ اِنّی أسئلکَ بالمَولوُدَینِ فی رَجبٍ، مُحمّدِ بنِ عَلیٍ الثّانی وَابنه علیّ بنِ محمّدٍ المُنتَجب».(1)

محل تولد: «صُریا» در حوالى شهر مدینه، در سرزمین حجاز (عربستان سعودى کنونى). صریا قریه‏اى بود که امام موسى بن جعفر(ع) آن را بنا نهاد و سال هاى طولانى، موطن اولاد و احفاد آن حضرت بود. فاصله آن با مدینه حدود سه میل است.

مدت امامت: از ذى قعده سال 220 هجرى تا رجب 254 هجرى، به مدت 33سال. زمانى که آن حضرت به امامت رسید، هشت سال و پنج ماه بیشتر نداشت.

تاریخ و سبب شهادت: سوم ماه رجب (و به قولى 25 جمادى الاخر) سال 254 هجرى، به وسیله زهرى که معتمد عباسى، برادر معتز (خلیفه وقت) به آن حضرت خورانید. سن آن حضرت در هنگام شهادت، 40 یا 42 سال بود.

محل دفن: سامرا، که در سابق به آن «سرّ مَن رَأى‏» گفته مى‏شد (درکشور عراق کنونى).

همسر: حدیث (یا سلیل) که به او جده مى‏گفتند.

فرزندان: 1. ابا محمد حسن عسکرى(ع). 2. حسین. 3. محمد. 4. جعفر(معروف به جعفر کذّاب). 5. علیّه یا عایشه. 

اصحاب:
1. على بن مهزیار اهوازى.
2. خیران خادم.
3. ابوهاشم داود بن قاسم جعفرى.
4. عبدالعظیم بن عبداللَّه حسنى.
5. على بن جعفر همیناوى(همانى).
6. ابن سکیت بن یعقوب اهوازى.
7. احمد بن اسحاق اشعرى.
8. ابراهیم بن مهزیار اهوازى.
9. ایوب بن نوح.
10. ابو على حسن بن راشد.

تعداد اصحاب و یاران امام هادى(ع) بیش از این است و در برخى منابع، نام نزدیک به دویست نفر از آنان ذکر شده است. 

زمامداران معاصر:
1. مأمون عباسى (196 - 218ق.).
2. معتصم عباسى (218 - 227ق.).
3. واثق عباسى (227 - 232ق.).
4. متوکل عباسى (232 - 247ق.).
5. منتصر عباسى (247 - 248ق.).
6. مستعین عباسى (248 - 252ق.).
7. معتز عباسى (252 - 255ق.).

خلفاى نامبرده، که همگى از سلسله بنى عباس هستند، در غصب خلافت و نادیده گرفتن حقوق امام معصوم(ع) متفق و هم رأى بودند؛ اما از میان آنان، متوکل عباسى جنایات و جسارت‏هاى فراوانى در مورد امام معصوم(ع) روا داشته است و دشمنى‏هاى وى به اهل بیت(ع) زبانزد است. 

رویدادهاى مهم:

1. از دست دادن پدرش، امام جواد(ع)، در سن هشت سالگى.

2. سعایت بریحه عباسى، امام جماعت حرمین، عبداللَّه بن محمد، والىِ مدینه و جماعتى دیگر، از امام هادى(ع) نزد متوکل عباسى و خشم گرفتن وى بر امام(ع).

32. نامه امام هادى(ع) به متوکل عباسى درباره اذیت و آزار والى مدینه به آن حضرت.

4. عزل محمد بن عبداللَّه از حکومت مدینه به خاطر بد رفتارى با امام هادى(ع) و نصب محمد بن فضل به جاى وى توسط متوکل عباسى، و دستور خلیفه مبنى بر اکرام و اعزاز امام(ع).

5. تبعید امام هادى(ع) از مدینه به سامرا به دستور متوکل عباسى و رفتار نیکوى او با آن حضرت در آغاز اقامت امام(ع) در سامرا، به سال 243 هجرى.

لازم به یادآورى است که شهر سامرا در سال 220 هجرى به دستور معتصم عباسى بناگردید و از آن زمان، پایتخت عباسیان به شمار مى‏آمد.

6. بد رفتارىِ تدریجىِ متوکل عباسى و آزارهاى جسمى و روحى او به امام(ع).

7. عداوت متوکل عباسى با اهل بیت(ع) در تخریب بارگاه ابا عبداللَّه الحسین(ع) و مشاهد مشرفه اهل بیت(ع) و خانه‏هاى اطراف آنها و جارى کردن آب بر روى قبر امام حسین(ع) وکشت نمودن بر روى آن.

8. سختگیرىِ والیان مدینه و مکه با آل ابى‏طالب و علویان، به دستور متوکل عباسى.

9. کودتاى منتصر، علیه پدرش، متوکل، در سال 247 هجرى و خشنودى علویان از موفقیت منتصر.

این واقعه مهم، پس از یک‏سال و چند ماه از اقامت اجبارىِ امام(ع) در سامرا اتفاق افتاد.